Κάσσανδρος Γάτσιος, Γεωπόνος
Είναι ένας θάμνος που μπορεί να αναπτυχθεί σχεδόν οπουδήποτε, αφού αντέχει στην ξηρασία, στο κρύο (μέχρι –43ο C), στα άλατα κ.λπ. Η καλλιέργειά του σήμερα είναι αναπτυγμένη στη Ρωσία και στην Κίνα, αλλά δεν αποκλείεται στο εγγύςμέλλον να το βρούμε καλλιεργούμενο και σε πολ-
λά άλλα μέρη, αφού έχει πολλές και σημαντικές χρήσεις. Οι καρποί του έχουν αξία διαιτητική και
φαρμακευτική ενώ βρίσκουν χρήση και στη βιομηχανία καλυντικών, στη ζαχαροπλαστική, στην
ποτοποιία κλπ. Επιπλέον, σαν φυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον για χρήση στην αρχιτεκτονική τοπί-
ου, ως αντιδιαβρωτικό σε επικλινή εδάφη και ως βελτιωτικό σε διάφορα προβληματικά εδάφη.
Ο άνθρωπος από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα έχει χρησιμοποιήσει περίπου 40.000 είδη φυτών για τη διατροφή του αλλά και για άλλους σκοπούς, όπως φαρμακευτικούς, την παρασκευή καλλυντικών, στην αρχιτεκτονική των κήπων, την προστασία του περιβάλλοντος, τη βελτίωση
της γονιμότητας του εδάφους κλπ. To ερώτημα που ακούγεται από πολλούς σήμερα στη χώρα μας είναι αν υπάρχειη δυνατότητα ακόμη να προταθεί κάποιο νέο είδος φυτού που να καλλιεργηθεί για πρώτη φορά στην πατρίδα μας και να έχει μεγάλο οικονομικό και περιβαλλοντικό ενδιαφέρον.
Το ενδιαφέρον του κόσμου για τέτοια φυτά υπάρχει, κυρίως σε νέους γεωργούς, ή και σε άλλους μη γεωργούς, που ενδιαφέρονται για την καλλιέργεια νέων φυτικών ειδών,
πού να έχουν ορισμένες από τις χρήσεις που προαναφέρθηκαν. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολύ δύσκολη και ίσως αδύνατη αν δεν υπήρχε πράγματι ένα τέτοιο φυτό
που να εκπληρώνει όχι μόνο μερικές από τις χρήσεις αυτές αλλά όλες μαζί. Το φυτό αυτό είναι διεθνώς επιστημονικά γνωστό, με το ελληνικότατο όνομα Ιπποφαές (Hippophae rhamnoides, οικ. Elaeagnaceae).
Η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις: ίππος και φαός που στα αρχαία ελληνικά θα πει λαμπρός. Το φυτό αυτό το αναφέρουν ο Διοσκουρίδης και ο Θεόφραστος σαν ένα φαρμακευτικό φυτό. Η παράδοση λέει ότι το χρησιμοποιούσαν οι στρατιώτες του Μ. Αλεξάνδρου στις
εκστρατείες τους για τη διατροφή τους ώστε να μπορούν να αντέχουν τις κακουχίες αλλά και για τη διατροφή των αλόγων τους των οποίων το τρίχωμα έπαιρνε ένα ωραίο και λαμπρό χρώμα ενώ αποκτούσαν μεγάλη αντοχή.
Οι θρεπτικές και φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι γνωστές σε μερικούς λαούς της Ασίας από αιώνες και γι’ αυτό χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή φαρμακολογία των λαών αυτών. Η φαρμακευτική αξία του είδους αυτού μνημονεύεται στα βιβλία της παραδοσιακής θιβετιανής ιατρικής, του 8ου αιώνα. Επίσης είναι γνωστό και από τη ρωσική παραδοσιακή ιατρική. Σήμερα στη Ρωσία, ύστερα
από πρόσφατες επιστημονικές εργασίες που έγιναν, το ιπποφαές θεωρείται σαν ένα πολύ σημαντικό φαρμακευτικό φυτό, το οποίο το ονομάζουν και «ανανά της Σιβηρίας»,
λόγω της γεύσεώς του και της αφθονίας του χυμού του.
Πολύ μεγάλη ανάπτυξη έχει η καλλιέργεια και η μεταποίηση του φυτού αυτού στη Ρωσία αλλά κυρίως στην Κίνα, όπου μετά το 1982 και μέχρι σήμερα έχουν φυτευτεί 3.000.000 στρέμματα, ενώ έχουν αναπτυχθεί 150 βιομηχανίες αξιοποίησης όλων των προϊόντων του τα οποία είναι:
οι καρποί, οι σπόροι, τα φύλλα και οι φλοιοί του, από τα οποία παράγονται στην Κίνα 200 διαφορετικά είδη προϊόντων.
Το ιπποφαές, είναι ένα είδος για το οποίο έχουν γίνει μέχρι σήμερα 5 διεθνή συνέδρια, το δε τελευταίο έγινε στο Κεμπέκ του Καναδά το 2007 όπου έλαβαν μέρος εκατοντάδες ερευνητές από πολλές χώρες του κόσμου, όπως είναι ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, η Γερμανία, η Γαλλία, η Λετονία, η Σουηδία, ή Ελβετία κλπ.
Ποιο είναι όμως αυτό το φυτό και ποιες είναι οι ιδιαίτερες ιδιότητες που έχει ώστε να είναι τόσο περιζήτητο;
38
Γεωργία -Κτηνοτροφία, τεύχος 8/2008
ΕΙΔΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
λιού και 5 φορές μεγαλύτερη του ακτινι
τη διάβρωση και γι’ αυτό χρησι
δίου. Επίσης έχει ολόκληρη τη σειρά των
μοποιείται για την αποκατάσταση
βιταμινών Β, τη βιταμίνη Κ, αλλά και την
των υποβαθμισμένων εδαφών και
Ε σε περιεκτικότητες μεγαλύτερες από
κυρίως των πυρόπληκτων εδαφών.
εκείνες που περιέχουν ο σίτος και ο αρα
Επίσης, αποτελεί ένα από τα λίγα
βόσιτος. Οι καρποί του και οι σπόροι του
φυτά των οποίων οι ρίζες συμβι
έχουν επίσης έλαια τα οποία είναι πολύ
ώνουν με μικροοργανισμούς που
πλούσια σε πολυακόρεστα οξέα, δηλαδή
έχουν την ιδιότητα να δεσμεύουν
σε αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως είναι το
το άζωτο από την ατμόσφαιρα και
ω-3, το ω-6, το ω-7 αλλά και σε φλαβο
επομένως να μη απαιτείται η κατα
νοειδή, φυτοστερόλες, ανόργανα άλατα
νάλωση αζωτούχων λιπασμάτων
κλπ. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγ
για την καλλιέργειά του ενώ ταυ
μα της Κίνας όπου στους ολυμπιακούς
τόχρονα εμπλουτίζεται το έδαφος
αγώνες της Σεούλ οι χυμοί του ιπποφα
σε άζωτο αποκτώντας γονιμότητα.
Το ιπποφαές είναι ένας θάμνος που φθάνει συνήθως
το ύψος των 2,5-4 μέτρων, φέρει αγκάθια και από μακριά
μοιάζει πολύ με την ιτιά. Είναι φυτό δίοικο, δηλαδή υπάρχουν φυτά που παράγουν αρσενικά άνθη και φυτά που παράγουν μόνο θηλυκά. Οι καρποί του είναι μικροί μέχρι 1
εκατοστό μήκος, είναι κόκκινοι έως πορτοκαλί και φέρουν
στο εσωτερικό τους ένα σπόρο ενώ είναι προσκολλημένοι
ισχυρά επάνω στους βλαστούς, με αποτέλεσμα να έχει δυσκολίες η συγκομιδή τους. Είναι φυτό που προσαρμόζεται
σε πολύ διαφορετικά και δύσκολα περιβάλλοντα, αντέχει
στο κρύο μέχρι –43ο C και στην ξηρασία, δεν έχει πολλούς
εχθρούς και ασθένειες, μπορεί δε να αναπτυχθεί ακόμη και
χωρίς λίπανση και άρδευση ενώ μπορεί να αξιοποιήσει τα
πιο υποβαθμισμένα εδάφη, εκεί όπου τα άλλα φυτά δεν
μπορούν να καλλιεργηθούν.
Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του θάμνου είναι ότι οι
καρποί του έχουν πολύ μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνες και κυρίως σε βιταμίνη C, που φθάνει να είναι μέχρι 30
φορές μεγαλύτερη εκείνης του πορτοκα
ούς αποτελούσαν τους αποκλειστικούς χυμούς που χρησιμοποιούνταν στη διατροφή των αθλητών τους λόγω ακριβώς αυτών των ιδιοτήτων του.
Το ιπποφαές μπορεί να ανταποκριθεί σε τρεις βασικούς
τομείς της ζήτησης στο σύγχρονο καταναλωτικό κοινό.
Ο πρώτος είναι ότι, το καταναλωτικό κοινό σήμερα για
τη διατροφή του, δεν επιθυμεί να καταναλώνει τροφές
που έχουν στόχο μόνο τον κορεσμό, αλλά θέλει να έχουν
και ιδιαίτερη θρεπτική αξία. Αν και η γεύση των καρπών
του ιπποφαούς μοιάζει σαν ένα μίγμα διάφορων καρπών
με βάση τον ανανά, για τους περισσότερους ανθρώπους
η κατανάλωση των καρπών του σε νωπή κατάσταση δεν
είναι αρεστή, επειδή έχουν πολύ όξινη γεύση και για το
λόγο αυτό καταναλώνονται σε μίγματα χυμών με άλλους
καρπούς, σε μαρμελάδες, σε παγωτά, σε γλυκά, σε σάλτσες
και σε λικέρ που έχουν εξαιρετική γεύση. Τα προϊόντα αυτά
διατροφής δεν είναι μόνο γευστικά, αλλά είναι και εξαιρετικά για την υγεία του ανθρώπου.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι άνθρωποι σήμερα δίνουν
πολύ μεγάλη σημασία στην υγεία τους και τα λεγόμενα
«λειτουργικά τρόφιμα» έχουν φανατικούς οπαδούς. Οι
καρποί του ιπποφαούς, δεν έχουν μόνο πολύτιμες θρεπτικές ιδιότητες αλλά εξ ίσου έχουν και αξιόλογες φαρμακευτικές ιδιότητες με αποτέλεσμα να είναι πολύ ευεργετικοί επειδή προστατεύουν τον οργανισμό από διάφορες
ασθένειες, όπως είναι δερματοπάθειες, καρδιοπάθειες,
εγκαύματα, αλλεργίες, έλκος, προστασία από ακτινοβολίες
κλπ. Η βιομηχανία των καλλυντικών χρησιμοποιεί επίσης
τα προϊόντα του ιπποφαούς για την παρασκευή ποικίλων
προϊόντων, όπως κρέμες, λοσιόν, αντηλιακά, πομάδες κλπ
με αποτέλεσμα το φυτό αυτό να είναι πολύτιμο και στον
τομέα αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι οι
κρέμες που παράγονται από το ιπποφαές χρησιμοποιούνται από τους ρώσους κοσμοναύτες για την προστασία
τους από την κοσμική ακτινοβολία κατά τα διαστημικά
τους ταξίδια.
Ο τρίτος λόγος είναι ότι το φυτό αυτό χρησιμοποιείται
στην προστασία του περιβάλλοντος κυρίως των επικλινών
εδαφών, λόγω του ότι αναπτύσσει ένα πυκνό επιφανειακό
ριζικό σύστημα που συγκρατεί το χώμα από τη διάβρωση.
Το ιπποφαές είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο, σαν φυτό
που προστατεύει το έδαφος από
Γεωργία -Κτηνοτροφία, τεύχος 8/2008
ΕΙΔΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Πέραν των άλλων, με την καλλιέργειά του, προστατεύονται επίσης και τα υπόγεια και επιφανειακά νερά από την
υποβάθμιση και τον ευτροφισμό και γι’ αυτό το ιπποφαές
θεωρείται σαν ένα από τα καλύτερα οικολογικά φυτά του
πλανήτη.
Στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, το ιπποφαές χρησιμοποιείται στην δημιουργία φυτοφρακτών, επειδή είναι
ιδανικό φυτό για το σκοπό αυτό, αλλά και επειδή αποτελεί
κατάλληλο φυτό για την προστασία της πανίδας και κυρίως
των φασιανών. Οι κυνηγετικοί σύλλογοι το χρησιμοποιούν
σε δενδροφυτεύσεις κυνηγότοπων με σκοπό την αύξηση
του πληθυσμού των φασιανών επειδή οι καρποί του είναι
εκλεκτή τροφή για αυτούς ιδίως το χειμώνα. Το φυτό αυτό
επειδή αντέχει και σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε
αλάτι, χρησιμοποιείται σε φυτεύσεις κατά μήκος οδικών
αξόνων στους οποίους κατά τον χειμώνα ρίχνουν αλάτι για
προστασία από τον παγετό.
Προοπτικές ανάπτυξης της καλλιέργειάς του
Σήμερα οι πιο μεγάλοι καταναλωτές των προϊόντων του ιπποφαούς στον κόσμο είναι η Κίνα, η Ρωσία και η Μογγολία.
Στη Β. Αμερική ο θάμνος αυτός και οι ιδιότητές του δεν είναι ακόμη ευρέως γνωστές και οι δυνατότητες που έχει να
αναπτυχθεί σε αυτή την ήπειρο είναι πολύ μεγάλες. Στην
Ευρώπη καλλιεργείται ο πολύτιμος αυτός θάμνος αλλά σε
περιορισμένες εκτάσεις και η χρήση του ακόμη δεν είναι
ευρέως γνωστή. Ο τομέας της μεταποίησης των προϊόντων
του (καρποί, σπόροι, φύλλα, φλοιοί) παρουσιάζει μεγάλες
προοπτικές αναπτύξεως επειδή σήμερα πολλά προϊόντα ή
παράγωγά του έχουν πολύ καλή αντιμετώπιση στις διάφορες αγορές του κόσμου.
Το κόστος συγκομιδής των καρπών του ιπποφαούς, είναι σχετικά υψηλό, λόγω των πολλών ημερομισθίων που
απαιτούνται κυρίως επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις
γίνεται με τα χέρια. Έχουν αναπτυχθεί σε ορισμένες χώρες
και μηχανές συγκομιδής του ιπποφαούς, αλλά ακόμη θέλουν βελτιώσεις. Για να μπορέσει η βιομηχανία μεταποίησης και αξιοποίησης των προϊόντων του να είναι βιώσιμη,
οι προσπάθειες που πρέπει να γίνουν θα πρέπει να έχουν
σαν στόχο την παραγωγή προϊόντων μεταποίησης υψηλής
προστιθέμενης αξίας όπως είναι τα «λειτουργικά τρόφιμα»
αλλά και τα άλλα προϊόντα όπως είναι οι χυμοί, τα γλυκά,
οι μαρμελάδες κλπ όπως και τα καλλυντικά και φαρμακευτικά προϊόντα. Οι θρεπτικές και φαρμακευτικές ιδιότητες
του ιπποφαούς σε συνδυασμό με τη μεγάλη του προσαρμοστικότητα στα διάφορα περιβάλλοντα, το καθιστούν
σαν ένα φυτό για το οποίο αξίζει κανείς να ασχοληθεί πολύ
σοβαρά με τις δυνατότητες ανάπτυξης που έχει.
Στην Ελλάδα το φυτό αυτό είναι σχεδόν άγνωστο, αν
και θα μπορούσε με την αξιοποίηση των καρπών, των σπόρων, των φύλλων, των φλοιών κλπ να δώσει λύσεις σε πολλές περιπτώσεις, με στόχο:
• Την παραγωγή προϊόντων απαραίτητων για τη βιομηχανία καλλυντικών
• Την παραγωγή «λειτουργικών τροφίμων»
• Τη χρησιμοποίηση των καρπών του στη ζαχαροπλαστική, παραγωγή χυμών και τη μαγειρική
• Την παραγωγή φαρμακευτικών παρασκευασμάτων,
• Την παραγωγή προσθέτων διατροφής κλπ.
• Την παραγωγή φυσικών χρωστικών κατάλληλων για τις
φαρμακοβιομηχανίες και τις βιομηχανίες τροφίμων αλλά
και στην υφαντουργία σαν βαφικό φυτό.
• Την αναβάθμιση υποβαθμισμένων εδαφών λόγω της πολύτιμης ιδιότητας που έχει στο να εμπλουτίζει το έδαφος
με άζωτο.
• Την συγκράτηση επικλινών εδαφών και την προστασία
τους από την διάβρωση.
• Τη φύτευση πυρόπληκτων εκτάσεων παρέχοντας προστασία στα εδάφη αυτά από τη διάβρωση αλλά ταυτόχρονα δίδοντας εισόδημα μετά το 4ο έτος από τη φύτευση των δενδρυλλίων.
• Την χρησιμοποίηση των φύλλων, των νεαρών βλαστών
και των υπολειμμάτων των καρπών μετά τη μεταποίησή
τους για τη διατροφή των κτηνοτροφικών ζώων.
• Τη χρησιμοποίηση στα έργα πρασίνου και οδοποιίας για
τη φύτευση των πρανών των δρόμων, λόγω της αντιδιαβρωτικής του δυνατότητας αλλά και της αντοχής του στο
αλάτι, στις περιπτώσεις που γίνεται χρήση του αλατιού
το χειμώνα για την αντιμετώπιση του πάγου.
• Σαν καλλωπιστικός θάμνος στην αρχιτεκτονική των κήπων λόγω της μεγάλης αισθητικής αξίας του σαν διακοσμητικό φυτό.
Η δυσκολία για την εξάπλωση και διάδοση της καλλιέργειας του φυτού αυτού, στην Ελλάδα, είναι όπως και
για κάθε άλλο νέο φυτό που αρχίζει να αναπτύσσεται στη
χώρα μας. Απαιτείται η προβολή που πρέπει να έχει από
τα ΜΜΕ και τις γεωργικές υπηρεσίες ώστε να δείξουν ενδιαφέρον οι αγρότες. Επίσης πρέπει να υπάρξει ενδιαφέρον και από τις ανάλογες βιομηχανίες καλλυντικών, φαρμάκων, τροφίμων κλπ, που θα μεταποιήσουν τα προϊόντα
του. Βέβαια πολύ σημαντική πρέπει να είναι η συμβολή του
Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων ώστε να το
εντάξει στην κατηγορία των καλλιεργειών που αξίζει να
αναπτυχθούν στη χώρα μας με την ανάπτυξη των κατάλληλων προγραμμάτων. Τα ιδρύματα γεωργικής έρευνας,
το ΕΘΙΑΓΕ, τα Πανεπιστήμια, τα ΤΕΙ πρέπει να δείξουν το
ανάλογο ενδιαφέρον ώστε να γίνουν πολλές πειραματικές
εργασίες και να επισημανθούν οι καταλληλότερες ποικιλίες που πρέπει να καλλιεργηθούν στη χώρα μας αλλά και οι
πλέον πρόσφορες τεχνικές καλλιέργειάς του, όπως η άρδευση, το κλάδεμα, η λίπανση, η εδαφοκάλυψη, η συγκομιδή των καρπών κλπ.
Το φυτό αυτό πράγματι μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν
ένα πολυδύναμο φυτό του μέλλοντος που μπορεί να δώσει
λύσεις σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί δε να αξιοποιήσει
πολλά υποβαθμισμένα εδάφη και να δώσει εισόδημα σε
αγρότες μειονεκτικών περιοχών.
Περισσότερες πληροφορίες για το Ιπποφαές μπορείτε να βρείτε σε σχετικό βιβλίο από τον γράφοντα, που κυκλοφορεί σύντομα από τις εκδόσεις ΑγροΤύπος.
http://ktinotrofos.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου